Κόκκινη Ρέγγα (Red Herring) είναι ένας όρος(*) που χρησιμοποιείται για να περιγράψει επιχειρήματα που ως σκοπό έχουν την εκτροπή της συζήτησης από το αντικείμενό της. Η συζήτηση για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια στην Ελλάδα, εν όψει μάλιστα της επικείμενης συνταγματικής αναθεώρησης, αποσπά την προσοχή μας από ζητήματα που είναι ύψιστης σημασίας για το μέλλον της Ελλάδας.

Σε τελική ανάλυση το αν θα επιτρέπει το Σύνταγμα την ίδρυση ιδιωτικών και μη-κρατικών πανεπιστημίων, κι αν αυτά θα είναι κερδοσκοπικά η μή, δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία. Ας έρθουν ή ας μην έρθουν. Μου φαίνεται απίθανο σοβαρός επενδυτής να στήσει ιδιωτικό κερδοσκοπικό πανεπιστήμιο στην Ελλάδα αλλά ο καθένας βεβαίως είναι ελεύθερος να κάνει ό,τι θέλει με τα χρήματά του. Το ίδιο ισχύει και για πιθανούς ιδρυτές μη-κερδοσκοπικών πανεπιστημίων.

Η συζήτηση όμως για το αν και κατά πόσο χρειαζόμαστε τα ιδιωτικά πανεπιστήμια έχει αποσπάσει την προσοχή μας από το ουσιαστικό ζήτημα: τι θα γίνει με τα δημόσια και ποιό είναι το όραμά μας για το μέλλον του τόπου. Θεωρώ βέβαιο πως τα δημόσια πανεπιστήμια στην Ελλάδα θα διατηρήσουν πληθυσμιακή υπεροχή έναντι των ιδιωτικών, τουλάχιστον για το εγγύς μέλλον. Η γνώμη μου δηλαδή είναι πως η συντριπτική πλειοψηφία των γιατρών, δικηγόρων, καθηγητών μέσης εκπαίδευσης, μηχανικών, κ.ά., θα εκπαιδεύεται στα δημόσια πανεπιστήμια της χώρας. Κατ’ επέκταση θεωρώ δεδομένο επίσης είναι πως επιστημονική έρευνα στην Ελλάδα θα συνεχίσει να παράγεται, κουτσά-στραβά, στα δημόσια πανεπιστήμια και στα επίσης δημόσια ερευνητικά ιδρύματα.

Τι μέλλον θέλουμε για αυτά τα πανεπιστήμια και ιδρύματα; Πώς θα στηρίξουμε τον ρόλο τους και τη λειτουργία τους; Πώς θα διασφαλίσουμε την ποιότητά τους; Πώς θα ενισχύσουμε τη βελτίωσή τους; Πώς θα τα κάνουμε ανταγωνιστικά στο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο; Πώς θα τα μετατρέψουμε σε πόλους καινοτομίας; Πώς θα εξασφαλίσουμε το επίπεδο σπουδών που θα οδηγεί στην ικανότητα κριτικής σκέψης;

Τα καίρια αυτά ερωτήματα τα παραμερίζουμε και ασχολούμαστε με την κόκκινη ρέγγα των ιδιωτικών πανεπιστημίων. Τα προβλήματα των δημοσίων πανεπιστημίων και η ανάγκη βελτίωσής τους θα συνεχίσουν να υπάρχουν και μετά την αναθεώρηση.

Υπάρχουν, πιστεύω, τρία βασικά σημεία σύγκλισης όσον αφορά τη συζήτηση για τα δημόσια πανεπιστήμια:

• η κατάσταση στα δημόσια πανεπιστήμια σήμερα είναι γενικώς απαράδεκτη για μια χώρα που είναι μέλος της ΕΕ πάνω από 25 χρόνια,
• το Υπουργείο Παιδείας με τις πράξεις και τις παραλείψεις του έχει αυτο-αναδειχτεί ως το πλέον αναρμόδιο να αντιμετωπίσει τα ζητήματα των Ελληνικών ΑΕΙ,
• η ποιοτική παιδεία είναι συστατικό δίχως το οποίο η επιβίωση της χώρας, σε επίπεδα ευρωπαϊκών προδιαγραφών, απέναντι στις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης, είναι αδύνατη.

Σε πολιτικό επίπεδο είναι απαραίτητη μια νέα χωροθέτηση των χαρτοφυλακίων που να αντανακλά τις προτεραιότητες της χώρας όσον αφορά την ανώτατη παιδεία. Ο όρος “Ministry of Education and Religious Affairs” ακούγεται και είναι αναχρονιστικός. Είχε προταθεί από κάποιον αρθρογράφο Αθηναϊκής εφημερίδας, το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων να συγχωνευτεί με το Υπουργείο Πολιτισμού, με μια γενική γραμματεία για τα Θρησκεύματα. Θα συμπλήρωνα, η αρμοδιότητα για τα ΑΕΙ να περάσει στο Υπουργείο Ανάπτυξης.

Θα πρότεινα επίσης να γίνει μια ουσιαστική απογραφή των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων, ώστε να έχουμε μια ξεκάθαρη εικόνα του inventory που διαθέτουμε. Να ζητήσουμε επίσης απο επιτροπές σοφών — πραγματικών όμως και όχι γιαλαντζί όπως γίνεται σήμερα — να προτείνουν κατευθύνσεις ανάπτυξης για τα πανεπιστήμια. Να ακουστούν οι απόψεις της Ελληνικής πανεπιστημιακής κοινότητας, των Ελλήνων επιστημόνων σε όλο τον κόσμο, και των Ελλήνων επιχειρηματιών.

Όλα αυτά δεν θα γίνουν με στόχο τον κεντρικό σχεδιασμό αλλά την αλληλοκατανόηση. Να συννενοηθούμε, σε τελική ανάλυση, για το τι πιστεύει η κάθε κοινότητα. Με βάση την αμοιβαία αντίληψη που θα σχηματιστεί μέσα από τον διάλογο και με βάση τους μηχανισμούς συννενόησης που θα προκύψουν, η κάθε κοινότητα και το κάθε ίδρυμα θα χαράξει δική του πορεία με κάποια χαλαρή κατεύθυνση από τις αρμόδιες κυβερνητικές αρχές.

Πιστεύω ότι είναι αναγκαίο να συμφωνήσουμε πως δραστικές αλλαγές δεν θα γίνουν. Δεν θα αλλάξουν δηλαδή τα πράγματα από τη μια μέρα στην άλλη. Είναι προτιμότερο, νομίζω, να επιδιώξουμε μια βαθμιαία αλλαγή. Να λάβουμε υπόψην δηλαδή τον ανθρώπινο παράγοντα. Καλώς ή κακώς, δηλαδή, υπάρχει σήμερα μια μεγάλη μερίδα Ελλήνων πανεπιστημιακών που δεν είναι παραγωγικοί. Η άποψή μου είναι πως θα πρέπει να τους δοθεί μια ευκαιρία να αναλάβουν κάποιο ρόλο στο νέο πανεπιστημιακό γίγνεσθαι.

Θα ήταν ευχής έργο, νομίζω, αν ο διάλογος και η απογραφή των ακαδημαϊκών δεδομένων της Ελλάδας γινόταν εκτός κυβερνητικού πλαισίου. Σε προηγούμενη τοποθέτησή μου είχα προτείνει την ίδρυση μιας Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης που θα μπορούσε να αναλάβει σχετική πρωτοβουλία.

Όσον αφορά την επικείμενη αναθεώρηση του 16ου άρθρου του Συντάγματος σχετικά με τα πανεπιστήμια, αυτή είναι δεδομένη. Η Κυβέρνηση έχει εκφράσει τη βούλησή της. Η αντιπολίτευση ακολουθεί την τακτική του τραβάτε-με-κι-ας-κλαίω. Είναι λοιπόν σχεδόν βέβαιο πως ιδιωτικά πανεπιστήμια στην Ελλάδα θα επιτραπούν από το Σύνταγμα. Με το καλό και καλές δουλειές. Πιστεύω όμως πως οφείλουμε να συζητήσουμε για το μέλλον των δημόσιων πανεπιστημίων σε σχέση με την ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα της Ελλάδας.

(* Για την ιστορία του όρου red herring διαβάστε αυτό το σύντομο άρθρο.)

Δημοσιεύτηκε στον ιστοτόπο anatheorisi, στις 6 Απριλίου 2006