Το μέλλον της Εργασίας

Με αφορμή μια μελέτη των Carl Frey και Michael Osborne από το Oxford Martin School που εμφανίστηκε το 2013, έχει ξεκινήσει μια συζήτηση για το μέλλον της εργασίας και απασχόλησης. Η μελέτη ( αρχείο PDF) εξέτασε γνωστικά και μαθησιακά χαρακτηριστικά για διάφορα επαγγέλματα και χρησιμοποιώντας ένα στατιστικό μοντέλο, κατέληξε στο συμπέρασμα πως πολλά επαγγέλματα στο μέλλον θα αντικατασταθούν από ρομπότς ή υπολογιστικά συστήματα τεχνητής ευφυίας.

Αν και η μελέτη δεν δημοσιεύτηκε σε κάποιο επιστημονικό έντυπο, δηλαδή δεν πέρασε από την παραδοσιακή αξιολογική κρίση, έφερε στο προσκήνιο ένα ζήτημα που είχε παρατηρήσει ήδη από το 1932 ο John Maynard Keynes: πως (με σύγχρονους όρους) η τεχνολογία καταστρέφει περισσότερες θέσεις εργασίας απ όσες δημιουργεί.

Η μελέτη των Frey & Osborne επισημαίνει πως ο ρυθμός ανάπτυξης της τεχνολογίας σήμερα αυξάνει την ταχύτητα με την οποία χάνονται θέσεις εργασίας ενώ ταυτοχρόνως μειώνει την ταχύτητα με την οποία δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας. Η απώλεια θέσεων αφορά κυρίως εργασίες με επαναλαμβανόμενα καθήκοντα. Για παράδειγμα, παρατηρώ ολοένα και λιγότερους ταμίες στα πολυκαταστήματα. Οι ταμίες έχουν αντικαταστήσει από αυτοματισμούς που επιτρέπουν στους πελάτες να πληρώνουν μόνοι τους για τις αγορές τους. Τα προϊόντα έχουν γραμμικούς κώδικες ή ενσωματωμένες ηλεκτρονικές ταυτότητες (RFID), που ανιχνεύονται απο τον αυτοματισμό, οι τιμές αθροίζονται, και η πληρωμή γίνεται με πιστωτική κάρτα ή ακόμη και με μετρητά.

Εδώ και χρόνια βεβαίως έχουν μειωθεί οι θέσεις εργασίας στις τράπεζες, με την διάδοση των αυτόματων ταμειολογιστικών μηχανών (ATM). Με την εξέλιξη των κινητών τηλεφώνων, ήδη πολλές τραπεζικές συναλλαγές — ακόμη και κατάθεση επιταγών — γίνονται μέσω εφαρμογών. Σε πολλά αεροδρόμια αυτόματα τρένα μεταφέρουν επιβάτες αλλά και αυτόματες μηχανές ελέγχουν διαβατήρια και επιτρέπουν την είσοδο σε μια χώρα δίχως μεσολάβηση ανθρώπινου προσωπικού.

Στα επόμενα χρόνια θα δούμε περισσότερα αυτοματοποιημένα τρένα, οχήματα, αλλά και ποντοπόρα πλοία. Καθώς αυξάνεται το ελάχιστο ωρομίσθιο στις ΗΠΑ, ολοένα και περισσότερες αλυσίδες ταχυφαγείων, εγκαθιστούν αυτόματες μηχανές παραγγελίας, μειώνοντας έτσι τις ανάγκες τους για προσωπικό εξυπηρέτησης πελατών. Από το 2012 έχουμε και ρομποτική συσκευή ζύμωσης, ψησίματος, και ετοιμασίας hamburgers. Στις ΗΠΑ τα φάρμακα χρόνιων παθήσεων (στατίνες, κτλ), συσκευάζονται σε δόσεις 90 ημερών και αποστέλλονται ταχυδρομικώς στους ασθενείς απο ρομποτικές συσκευές που λαμβάνουν την συνταγή από τον γιατρό μέσω διαδικτύου. Και ο συνδυασμός της υπηρεσίας Über και αυτόνομων οχημάτων — όπως αυτά που αναπτύσσει η Google — θα αλλάξει δραστικά τις οδικές μας μετακινήσεις.

Επαγγέλματα όπως φαρμακοποιοί, λογιστές, οδηγοί ταξί ή λεωφορείων οδεύουν προς εξαφάνιση. Σε 2ο χρόνια θα βλέπουμε τον φαρμακοποιό με την ίδια νοσταλγία που βλέπουμε σήμερα τους πεταλωτές.

Κι αυτές είναι μόνο οι αλλαγές που μπορούμε να φανταστούμε σήμερα. Το μέλλον είναι απρόβλεπτο και θα επηρεάσει πολλά επαγγέλματα και λειτουργίες. Ακόμη και επαγγέλματα που θεωρούνται ασφαλή, θα υποστούν ριζικές μεταβολές. Για παράδειγμα, πόσο θα αλλάξει το επάγγελμα του οφθαλμίατρου όταν αυτοματοποιηθεί η διαθλαστική εξέταση; Ήδη η παραγγελία και επεξεργασία διορθωτικών φακών και γυαλιών έχει αυτοματοποιηθεί σημαντικά, αλλάζοντας το επάγγελμα των οπτικών.

Καθώς αλλάζει το τοπίο εργασίας, περιμένουμε σημαντικές επιπτώσεις και αλλαγές στην εκπαίδευση, τόσο στην γενική παιδεία όσο και στην επαγγελματική κατάρτιση. Ένας απο τους σκοπούς της δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι να προετοιμάσει μαθητές και φοιτητές για μια ικανοποιητική σταδιοδρομία. Τα εφόδια όμως που παρέχει η παιδεία σήμερα αντανακλούν εργασιακά δεδομένα του περασμένου αιώνα.

Στην μελέτη για το μέλλον της εργασίας (αρχείο PDF) που δημοσιεύτηκε από το World Economic Forum στις αρχές του 2016, γίνεται μια συστηματική αποτύπωση των προσόντων και της παιδείας που απαιτούνται για το εργασιακό πλαίσιο της «4ης βιομηχανικής επανάστασης» όπως χαρακτηριστικά περιγράφεται η εποχή μας. Η μελέτη του WEF προβλέπει τα εξής 10 ζωτικά προσόντα για τον εργαζόμενο το 2020:

  • Ικανότητα επίλυσης σύνθετων προβλημάτων (complex problem solving)
  • Κριτική σκέψη (critical thinking)
  • Δημιουργικότητα (creativity)
  • Διοίκηση ατόμων (people management)
  • Ικανότητα συντονισμού με άλλους (coordinating with others)
  • Συναισθηματική νοημοσύνη (emotional intelligence)
  • Ευθυκρισία και ικανότητα λήψης αποφάσεων (judgment and decision making)
  • Αντίληψη εξυπηρέτησης (service orientation)
  • Ικανότητα διαπραγμάτευσης (negotiation)
  • Μαθησιακή ευελιξία (cognitive flexibility)

Είναι ενταγμένα τα προσόντα αυτά στα προγράμματα σπουδών; Πώς διδάσκουμε μαθητές και φοιτητές για διοίκηση ατόμων ή για συναισθηματική νοημοσύνη; Πώς αξιολογούμε την μάθηση αυτών των προσόντων; Γιατί είναι απαραίτητη η συναισθηματική νοημοσύνη για έναν φοιτητή φυσικής, ή η διοίκηση ατόμων για έναν μηχανικό υπολογιστών; Πώς μετρούμε και βελτιώνουμε την μαθησιακή ευελιξία των φοιτητών μας αλλά και την δική μας; Αντιλαμβάνονται τα μέλη του ΔΕΠ την σημασία των προσόντων αυτών και είναι σε θέση να ανταποκριθούν μαθαίνοντας και διδάσκοντας;

Δεν υπάρχουν ούτε εύκολες ούτε απλές απαντήσεις. Η συζήτηση ξεκινά σιγά-σιγά τώρα, καθώς ολοένα και περισσότερα ΑΕΙ στο εξωτερικό τουλάχιστον, διαπιστώνουν την ανάγκη να ανταποκριθούν στις επιταχυνόμενες τεχνολογικές εξελίξεις.

Μικρές χώρες όπως η Ελλάδα, μπορει να βρεθουν πίσω από τις εξελίξεις, δημιουργώντας έτσι ένα παγκόσμιο πανεπιστημιακό πλαίσιο τριών και τεσσάρων ταχυτήτων. Στο οποίο τα κορυφαία πανεπιστήμια θα ετοιμάζουν τους πρωταγωνιστές της οικονομίας και της κοινωνίας, και τα υπόλοιπα τους κομπάρσους αποκλειστικά. Είναι απαραίτητο για την Ελλάδα να αποκτήσει τουλάχιστον ένα ΑΕΙ που να εκπαιδεύει πρωταγωνιστές. Κι αυτό είναι στρατηγικός στόχος υψηλής προτεραιότητας.

Share

Ιδιωτικά πανεπιστήμια

Με την επόμενη αναθεώρηση του Συντάγματος υπάρχει πρόθεση όπως φαίνεται να αλλάξει το άρθρο 16 και να επιτραπεί στην Ελλάδα η λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων. Η ρύθμιση αυτή συζητήθηκε κατά την προηγούμενη αναθεώρηση αλλά αποσύρθηκε. Από τότε όμως δεν έχει γίνει κάποια ουσιαστική συζήτηση για το ζήτημα των ιδιωτικών ΑΕΙ στην Ελλάδα. Η παρουσία τους είναι δεδομένη και η νομική τους αποκατάσταση είναι θέμα χρόνου.

Στην Ελλάδα έχουμε την τάση να κάνουμε κάποια πράγματα δίχως προδιαγραφές. Το αποτέλεσμα είναι καταχρήσεις και ασυδοσία, έλλειψη στρατηγικής, και χαμηλή ποιότητα. Αρκεί κανείς να αναλογιστεί την ποιότητα των ιδιωτικών ραδιοτηλεοπτικών μέσων, για να καταλάβει πού μπορεί να οδηγήσει το απροϋπόθετο άνοιγμα μιας κρατικής ως τώρα λειτουργίας.

Πιστεύω ότι η Ελλάδα χρειάζεται τα ιδιωτικά ΑΕΙ. Με τις κατάλληλες προϋποθέσεις, θα λειτουργήσουν ευεργετικά απέναντι στα κρατικά ΑΕΙ. Επιπλέον τα ιδιωτικά ΑΕΙ θα καλύψουν το πρόβλημα χωρητικότητας που αντιμετωπίζουμε στα δημόσια ΑΕΙ, τόσο σε πλήθος φοιτητών όσο και σε εύρος γνωστικών αντικειμένων.

Είναι όμως απαραίτητο να τεθούν ουσιαστικές προδιαγραφές ποιότητας, που να μην μείνουν ανεφάρμοστες. Στη θεωρία, δηλαδή, ποιοτικές προδιαγραφές έχουν και τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα αλλά στην πράξη τις καταργεί η ανικανότητα του ΕΣΡ.

Οι προδιαγραφές ποιότητας για τα ιδιωτικά ΑΕΙ θα πρέπει να δεσμεύουν και τα δημόσια. Είναι ευθύνη και προνόμιο της ακαδημαϊκής κοινότητας στην Ελλάδα να προτείνει ένα βασικό πλαίσιο ποιοτικών αρχών για την ανώτατη παιδεία.

Στο πλαίσιο αυτό, είναι σημαντικό να διαχωρίσουμε τις λειτουργίες των πανεπιστημίων σε διδακτική και ερευνητική. Η απαίτηση δηλαδή, κάθε πανεπιστήμιο να εκτελεί και ερευνητικό έργο σε υψηλό επίπεδο δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Κάποια πανεπιστήμια θα προτιμήσουν την έμφαση στην διδασκαλία και στην επαγελματική κατάρτιση και κάποια στην έρευνα. Εξάλλου την κατανομή αυτη την βλέπουμε ήδη στην πράξη, ανάμεσα στα δημόσια ΑΕΙ.

Είναι επίσης σημαντικό στο πλαίσιο αυτό να αποθαρρυνθεί η παρουσία κερδοσκοπικών πανεπιστημίων.

Ελπίζω να γίνει επιτέλους στην Ελλάδα μια σοβαρή συζήτηση για τα ιδιωτικά ΑΕΙ. Ώστε να προκύψει ενα καλό πλαίσιο ποιοτικής λειτουργίας και να μην επαναληφθεί η πολιτισμική καταστροφή που ειδαμε στη ραδιοτηλεόραση.

Share

Οι συνέπειες ενός κλειστού πανεπιστημίου

Τι θα γινόταν στο Σικάγο αν έκλεινε για τρεις μήνες ένα τοπικό πανεπιστήμιο; Έκανα την ερώτηση σε λίγους συναδέλφους που ασκούν διοικητικούς ρόλους σε δημόσια και ιδιωτικά πανεπιστήμια στην πόλη μας. Η ερώτηση τους προκάλεσε έκπληξη: πώς και γιατί κλείνει ένα πανεπιστήμιο για τρεις μήνες; Μετά την αρχική έκπληξη, άρχισαν να αναζητούν απαντήσεις. Μέχρι τώρα έχω καταγράψει τις εξής.

  • Το εργολαβικό προσωπικό θα έμενε δίχως εργασία και συνεπώς δίχως εισόδημα. Πρόκειται για καθαριστές, κηπουρούς, συντηρητές εξοπλισμού, υπαλλήλους catering, και άλλους χαμηλόμισθους εργαζόμενους. Οι άνθρωποι αυτοί εξαρτώνται από το ημερομίσθιό της και αμοίβονται ανά 15ήμερο. Με το πανεπιστήμιο κλειστό για 3 μήνες, θα χάναν 6 κύκλους μισθοδοσίας. Δεν θα είχαν να πληρώσουν νοίκι, ηλεκτρικό/θέρμανση, κίνηση, και πιθανότατα τρόφιμα.
  • Θα έκλειναν οι φοιτητικές εστίες με αποτέλεσμα εκατοντάδες προπτυχιακοί κυρίως φοιτητές να επέστρεφαν στα σπίτια τους για όσο διάστημα το πανεπιστήμιο ήταν κλειστό. Αυτό θα δημιουργούσε προβλήματα σε φοιτητές των οποίων οι γονείς ζουν μακριά ή σε φοιτητές από άλλες χώρες.
  • Θα σταματούσε η αμοιβή του ΔΕΠ (αμέσως στα πολιτειακά πανεπιστήμια και έπειτα από ένα διάστημα στα ιδιωτικά), με αποτέλεσμα οικονομική δυσπραγία για τις οικογένειές τους.
  • Θα χανόντουσαν εκατομμύρια δολάρια σε χρηματοδοτούμενη έρευνα.
  • Θα χανόταν το τρίμηνο (ή εξάμηνο), επειδή τα πανεπιστήμια εδώ είναι όντως αυτοδιοίκητα και δεν αλλάζουν τους κανονισμούς τους με μια υπουργική απόφαση.
  • Οι φοιτητές που θα χάναν το τρίμηνό τους, πιθανόν να κατέφευγαν σε νομικές κινήσεις, μηνύοντας το πανεπιστήμιο και άλλους φορείς διεκδικώντας αποζημιώσεις (με συνέπεια σημαντικά δικαστικά έξοδα για τα πανεπιστήμια, και επιπλέον δαπάνες σε περίπτωση επιδίκασης αποζημιώσεων).
  • Οι μικρές επιχειρήσεις που εξαρτώνται από τις συναλλαγές τους με το πανεπιστήμιο θα έβλεπαν τον τζίρο τους να μειώνεται σημαντικά. Τέτοιες επιχειρήσεις είναι τα μικρά εστιατόρια πέριξ της πανεπιστημιούπολης, βιβλιοπωλεία, καθαριστήρια, κ.ά. Οι επιχειρήσεις αυτές είναι συνήθως οικογενειακές (αλλά και αλυσίδες) και απασχολούν ωρομίσθιο, χαμηλόμισθο προσωπικό, που θα έχανε προσωρινά την εργασία του.
  • Θα σταματούσαν τα διάφορα προγράμματα που το πανεπιστήμιο προσφέρει στην γύρω κοινότητα, π.χ., διαλέξεις, δωρεάν υπηρεσίες υγείας και νομικών συμβουλών, συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις, πρότυπα/πειραματικά σχολεία, βιβλιοθήκες, κ.ά. Θα μαράζωνε δηλαδή πολιτιστικά η περιοχή γύρω από το κλειστό πανεπιστήμιο.
  • Θα κατέρεε η φήμη του πανεπιστημίου με αποτέλεσμα λιγότερους φοιτητές ή ερευνητές τα επόμενα χρόνια.
  • Τα συμβούλια ιδρυμάτων (board of trustees) μάλλον θα έπαυαν τις διοικήσεις και θα παρέμβαιναν δυναμικά ώστε με νέες προσωρινές διοικήσεις τα πανεπιστήμια να ξανάνοιγαν.
  • Θα κάναν παρεμβάσεις υπερ του ανοίγματος των ιδρυμάτων τα τοπικά επιμελητήρια, οι επιστημονικοί φορείς, κ.ά.

 

Share

Η χορηγία της 3Ε

Δημιουργήθηκε ζήτημα με την προσπάθεια μιας εταιρείας να χρηματοδοτήσει επισκευές σε κάποιο σχολείο, το οποίο θα επιλεγόταν με ψηφοφορία σε σελίδες κοινωνικής δικτύωσης. Διαμαρτυρήθηκε ο ΣΥΡΙΖΑ επειδή είδε τα σχολεία να περνάνε στα χέρια των αδίστακτων πολυεθνικών. Αποκρινόμενος στη διαμαρτυρία του ΣΥΡΙΖΑ, ο υφυπουργός παιδείας δήλωσε πως τέτοια χρηματοδότηση δεν θα επιτραπεί. Απο κοντά ο Πάσχος Μανδραβέλης καυτηρίασε το σοβιετικό σύστημα που καταμαρτυρούν οι αντιδράσεις του ΣΥΡΙΖΑ και του υφυπουργού.

Πίσω από την τριπλή σκιά του γαϊδάρου όμως, παραλείπεται η ουσία. Επειδή ούτε ο ΣΥΡΙΖΑ, ούτε ο υφυπουργός, ούτε ο αρθρογράφος μπαίνουν στον κόπο να ψάξουν λίγο το ζήτημα των χορηγιών.

Κανείς δηλαδή δεν συζητά το μέγεθος της χορηγίας σε σύγκριση με το όφελος που θα αποκομίσει η εταιρεία καθώς και σε σύγκριση με τις ανάγκες του συγκεκριμένου σχολείου.

Οι ανακοινώσεις μιλάν για επισκευές σε κάποιο σχολείο. Δεν είναι όλες οι επισκευές το ίδιο. Προκειται για επισκευή των €500 ή των €10.000;

Αν συζητούμε για μικροποσά, καλά κάνει και διαμαρτύρεται ο ΣΥΡΙΖΑ. Διότι με €500 η εταιρεία εξασφαλίζει προβολή που θα της κόστιζε πολύ περισσότερο αν χρησιμοποιούσε συμβατική διαφήμιση.

Αν συζητούμε για σοβαρότερα ποσά, κακώς διαμαρτύρεται ο ΣΥΡΙΖΑ και κακώς αποκρύβουν τις ουσιαστικές πληροφορίες ο υφυπουργός κι ο αρθρογράφος. Ο ένας έχει θεσμική κι ο άλλος ηθική υποχρέωση να πληροφορούν με ακρίβεια και υπευθυνότητα.

Οι χορηγίες δεν είναι κακό πράγμα. Φτάνει να τις δεχόμαστε με συγκεκριμένους κανόνες. Που να μην ευτελίζουν τους ευεργετούμενους και να μην προσβάλλουν τους ευεργέτες. Στα περισσότερα σχολεία των ΗΠΑ (από δημοτικά ως πανεπιστήμια), υπάρχουν τέτοιοι κανόνες. Που καθορίζουν ελάχιστο ύψος χορηγίας για διάφορα πράγματα.

Για παράδειγμα, στο δημοτικό σχολείο της γειτονιάς μου (που είναι δημόσιο), οι κανόνες έχουν ως εξής:

Για ποσά ως $500/έτος, γίνεται μνεία στην επετηρίδα που δημοσιεύει το σχολείο στο τέλος της χρονιάς. Για ποσά μεταξύ $500-$1000, η μνεία συνοδεύεται με φωτογραφία του χορηγού. Για $1000-$2500, εκτός από τη μνεία στην επετηρίδα, ο χορηγός λαμβάνει κι ένα τιμητικό λεύκωμα με την ιστορία του σχολείου, κοκ.

Για δωρέες εφάπαξ, ισχύουν άλλοι κανόνες. Πχ, για όσους δωρίζουν ως $10.000 το όνομά τους χαράσεται σε τιμητική πλακέτα η οποια αναρτάται μαζί με άλλες παρόμοιες, έξω από το γραφείο του διευθυντή. Για $10.000-$15.000 δίνεται το όνομα του χορηγού σε μια αίθουσα διδασκαλίας για 10 χρόνια, κοκ.

Ο «τιμοκατάλογος» προβλέπει ποσό ακόμη και για την ονοματοδοσία του σχολείο. Για $1,5 εκατομμύριο, το σχολείο θα αποκτήσει το όνομα του ευεργέτη για 33 χρόνια.

Share

First in, first out?

Κάθε χρόνο, τέτοια εποχή διαβάζουμε στις εφημερίδες για τους μαθητές που πρώτευσαν στις εισαγωγικές κατατάξεις των πανεπιστημίων. Αναγνωρίζεται έτσι η σκληρή δουλειά και η αφοσίωση των μαθητών αυτών. Η αναγνώριση αυτή είναι βέβαιο πως δίνει μεγάλη χαρά στους μαθητές και στις οικογένειές τους.

Αναρρωτιέμαι όμως αν έχουμε αναλογιστεί πού είναι και τι κάνουν σήμερα παιδιά που πρώτευσαν πριν 5 ή 10 ή 15 χρόνια;

Υπάρχει κάποιος συσχετισμός μεταξύ αυτών που πρωτεύσαν μπαίνοντας στο πανεπιστήμιο κι αυτών που πρωτεύσαν αποφοιτώντας; (Με χαρά και καμάρι να πω ότι δυο εξαιρετικοί φίλοι με τους οποίους μεγαλώσαμε μαζί στη Δράμα, μπήκαν και βγήκαν από το πανεπιστήμιο με πρωτιά. Ο ένας σταδιοδρομεί μάλιστα ως καθηγητής Ελληνικού ΑΕΙ με αξιόλογο έργο).

Στις ΗΠΑ η ακαδημαϊκή πρωτιά μετρά περισσότερο στην αποφοίτηση (από το λύκειο, πανεπιστήμιο, ή μεταπτυχιακό πρόγραμμα). Κανείς δηλαδή δεν κοιτά με τι σειρά μπήκες αλλά με τι σειρά βγαίνεις. Βέβαια το εισαγωγικό σύστημα στις ΗΠΑ δεν αποτελεί εθνικό ζήτημα, αλλά οικογενειακό.

Απορώ όμως που ενώ κάθε χρόνο μαθαίνουμε για τους πρωτεύσαντες στις εισαγωγικές κατατάξεις, σπανίως ακούμε για τους πρωτεύσαντες αποφοίτους των διαφόρων σχολών και τμημάτων στα Ελληνικά ΑΕΙ.

Ως ένα βαθμό αντιλαμβάνομαι πως αυτό οφείλεται στην δημοσιογραφική οκνηρία — πού να τρέχεις τώρα να αναζητάς αποφοιτήριες κατατάξεις σε μια χώρα με 20+ ΑΕΙ και 500+ τμήματα. Χώρια που μπορεί να μπλεχτείς με τους νταβατζήδες της διαφάνειας. *

Μήπως όμως, απο ένα σημείο κι έπειτα, η αδιαφορία για τους πρωτεύσαντες αποφοίτους πανεπιστημιακών τμημάτων και σχολών, αντανακλά άλλη μια λοξή αντίληψη της κοινωνίας για την Παιδεία;


* Θα μπορούσαν βεβαίως τα πανεπιστήμια να ανακοινώνουν τους πρωτεύσαντες αποφοίτους, με την συγκατάθεσή των ενδιαφερομένων.

Share

Οι κοτζαμπάσηδες κι η δημοκρατία τους

Τα πανεπιστήμια της Ελλάδας προσφεύγουν από κοινού στο Συμβούλιο της Επικρατείας κατά δύο διατάξεων του νέου νόμου για την Ανώτατη Παιδεία. Μια από τις προσβαλόμενες διατάξεις είναι η παράγραφος 4(β) του 8ου άρθρου στο νόμο 4009/2011. Το άρθρο αυτό ορίζει την οργάνωση του Συμβουλίου ενός ΑΕΙ. Σύμφωνα με την προσβαλόμενη παράγραφο:

Τα εσωτερικά μέλη εκλέγονται από το σύνολο των καθηγητών του οικείου ιδρύματος με ενιαίο ψηφοδέλτιο και με σημείωση από τους εκλογείς δίπλα από το όνομα των υποψηφίων της σειράς προτίμησης με διαδοχικούς ακέραιους αριθμούς (σύστημα ταξινομικής ψήφου).

Με βάση δημοσιογραφικές πληροφορίες 23 πανεπιστήμια προσβάλουν στο ΣτΕ την παραπάνω διάταξη επειδή:

 […] το εκλογικό σύστημα προσβάλει την αρχή της ισοδυναμίας της ψήφου και καθιστά πρακτικά αδύνατο τον έλεγχο των αποτελεσμάτων από την εφορευτική επιτροπή, αφού η εξαγωγή τους μπορεί να γίνει μόνο με την χρήση ειδικού λογισμικού. Έτσι, αναφέρεται στην αίτηση ακύρωσης, δεν επιτρέπεται η δικαστική προστασία των θιγόμενων. […] Για πρώτη φορά, όπως αναφέρουν οι νομικοί εκπρόσωποι των πανεπιστημίων, δεν μπορούν να βγουν αποτελέσματα εκλογικής διαδικασίας «με το χέρι», αλλά μπορεί να γίνει εξαγωγή αποτελεσμάτων και καταμέτρηση ψήφων αποκλειστικά και μόνο μέσω ειδικού προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή.

Η καταμέτρηση της ταξινομικής ψήφου μπορεί να γίνει με το χέρι, παρά τον ισχυρισμό της προσφυγής. Στην Ιρλανδία και στην Αυστραλία το ταξινομικό σύστημα χρησιμοποιείται 100 περίπου χρόνια και η καταμέτρηση γίνεται ακόμη με το χέρι (συνεπικουρούμενη από τεχνολογικά μέσα σήμερα, βεβαίως). Ειδικό πρόγραμμα δεν χρειάζεται, αρκεί μια εφαρμογή λογιστικού φύλλου όπως το Excel. Έλεγχος των αποτελεσμάτων μπορεί να γίνει από κάθε ενδιαφερόμενο αφού η καταμέτρηση της ταξινομικής ψήφου ακολουθεί συγκεκριμένο αλγόριθμο που μπορεί να υλοποιηθεί στο excel ή να προγραμματιστεί γρήγορα απ έναν φοιτητή που γνωρίζει μια οποιαδήποτε γλώσσα προγραμματισμού.

Το σύστημα της ταξινομικής ψήφου είναι από τα πιο αντιπροσωπευτικά εκλογικά συστήματα επειδή επιτρέπει την εκπροσώπηση πολλαπλών τάσεων και απόψεων. Δημιουργεί συλλογικά όργανα τα οποία λειτουργούν όταν επικρατεί μετριοπάθεια, ορθολογισμός, και πνεύμα συνεργασίας. Δηλαδή πρόκειται για σύστημα στο οποίο δεν ευδοκιμούν κοτζαμπάσηδες-πρυτάνεις.

Αυτά θα έπρεπε να τα γνωρίζουν τα 23 πανεπιστήμια της χώρας που διαμαρτύρονται για την συγκεκριμένη διάταξη του 4009/2011. Όταν και τα 23 πανεπιστήμια της χώρας προστρέχουν σε επίκληση ανύπαρκτων και ατεκμηρίωτων κινδύνων, καταλαβαίνει κανείς σε τι επίπεδο έχει πέσει η εκπροσώπηση της πανεπιστημιακής κοινότητας στην Ελλάδα. Η προσφυγή των 23 πανεπιστημίων όσον αφορά το άρθρο 8, παρ. 4(β) του Ν. 4009/2011 στηρίζεται σε ψευδείς ισχυρισμούς. Τελικά φανερώνει την άγνοια ή υστεροβουλία των κοτζαμπάσηδων που αποφάσισαν την προσφυγή.

Τι είναι η ταξινομική ψήφος;

Λεπτομέρειες για τη ταξινομική ψήφο μπορεί να βρει κανείς εδώ και εδώ. Η ταξινομική ψήφος χρησιμοποιείται με επιτυχία σε κορυφαία πανεπιστήμια του κόσμου.

Ας δούμε ένα παράδειγμα απλοϊκής εφαρμογής ταξινομικής ψήφου (για πιο σύνθετο παράδειγμα, δείτε το ταξινομικό σύστημα που χρησιμοποιεί το πανεπιστήμιο του Σικάγο). Για το παράδειγμα αυτό υποθέτουμε 100 ψηφίσαντες και ενιαίο ψηφοδέλτιο 5 υποψηφίων από το οποίο εκλέγονται 3.

Οι εκλογείς σημειώνουν την προτίμηση των υποψηφίων με διαδοχικούς ακέραιους αριθμούς: 1 για την πρώτη προτίμησή τους (πρωτοβάθμια ψήφος), 2 για την δεύτερη προτίμηση (δευτεροβάθμια ψήψος), κοκ. Παραλλαγές του συστήματος επιτρέπουν την ταξινόμηση όλων ή μερικών μόνο υποψηφίων στο ψηφοδέλτιο.

Η δευτεροβάθμια ψήφος δηλώνει πως αν η πρωτη επιλογή ενός ψηφοδελτίου εκλεγεί ή αποκλειστεί, τότε η δευτεροβάθμια ψήφος καθίσταται πρωτοβάθμια.

Καθορίζουμε τον ελάχιστο αριθμό πρωτοβάθμιων ψήφων που πρέπει να λάβει κάποιος. Μια μέθοδος ειναι η εξής:

α = 1 + ε/(θ+1)

όπου,
α: ο ελάχιστος αριθμός πρωτοβάθμιων ψήφων που απαιτούνται για την εκλογή,
ε: ο αριθμός των ψηφισαντων,
θ: ο αριθμός των εκλόγιμων θέσεων.

Στο παράδειγμά μας, ε=100, θ=3 και συνεπώς ένας υποψήφιος πρέπει να λάβει τουλάχιστον 26 πρωτοβάθμιες ψήφους για να εκλεγεί.

Στην καταμέτρηση, πρώτα κατατάσουμε τους υποψηφίους με βάση τον αριθμό των πρωτοβάθμιων ψήφων που έλαβαν. Ας υποθέσουμε λοιπόν πως έχουμε το εξής αποτέλεσμα.

Λουκάς 25
Βασίλης 22
Θέμης 20
Ελένη 18
Δάφνη 15

Κανείς από τους υποψηφίους δεν συγκεντρώνει τον απαραίτητο αριθμό ψήφων για εκλογή από την πρώτη καταμέτρηση. Αποκλείουμε την Δάφνη επειδή έλαβε τον μικρότερο αριθμό πρωτοβάθμιων ψήφων και ανακατένουμε τα ψηφοδέλτιά της ως πρωτοβάθμιες ψηφους στις δεύτερες επιλογές που αυτά καταγράφουν. Ας υποθέσουμε λοιπόν πως τα 15 ψηφοδέλτια της έχουν τις εξής δεύτερες επιλογές:

Ελένη 13
Βασίλης 2

Το νέο αποτέλεσμα τώρα είναι:

Λουκάς 25
Βασίλης 22 + 2
Θέμης 20
Ελένη 18 + 13
Δάφνη 0

Εκλέγεται η Ελένη και αποκλείουμε τον Θέμη επειδή έχει τις λιγότερες ψήφους στη νέα κατάταξη. Δεν αποκλείουμε όμως τις υπόλοιπες προτιμήσεις των φηφοφόρων του Θέμη. Ας υποθέσουμε πως τα 20 πρωτοβάθμια ψηφοδέλτια του Θέμη δηλώνουν ως δεύτερη προτίμηση τους παρακάτω υποψηφίους:

Δάφνη 5
Λουκάς 5
Βασίλης 5
Ελένη 5

Η Δάφνη όμως έχει ήδη αποκλειστεί. Κοιτούμε έτσι την 3η επιλογή των 5 αυτών ψηφοδελτίων η οποία υποθέτουμε πως έχει ως εξής:

Βασίλης 2
Λουκάς 3

Επιπλέον, επειδή η Ελένη έχει ήδη εκλεγεί κοιτούμε την 3η επιλογή των 5 ψηφοδελτίων που της αναλογούν· ας υποθέσουμε πως τα 5 αυτά ψηφοδέλτια κατανέμονται ως εξής:

Βασίλης 3
Λουκάς 2

Συνεπώς η ανακατανομή των ψηφοδελτίων του Θέμη έχει ως εξής:

Λουκάς 5+3+2
Βασίλης 5+ 2+3

Και τα συγκεντρωτικά αποτελέσματα διαμορφώνονται:

Λουκάς 25 + (5+3+2)
Βασίλης 22 + 2 + (5+2+3)
Θέμης 0
Ελένη 18 + 13
Δάφνη 0

Με βάση την ταξινομική ψήφο εκλέγονται ο Λουκάς με 35 ψήφους, ο Βασίλης με 34, και η Ελένη με 31. Με βάση ένα πλειοψηφικό σύστημα θα είχαν εκλεγεί Λουκάς, Βασίλης και Θέμης, με αποτέλεσμα οι 33 πρωτοβάθμιοι ψηφοφόροι της Δάφνης και της Ελένης να μην έχουν καθόλου εκπροσώπηση.

Η ταξινομική ψήφος δεν είναι απλό εκλογικό σύστημα. Η καταμέτρηση ψήφων είναι σύνθετη διαδικασία. Η ψηφοφορία πάντως παραμένει απλή διαδικασία. Και το αποτέλεσμα είναι πιο αντιπροσωπευτικό.

Σημείωση μετα τη δημοσίευση

Μαθαίνω πως σύμφωνα με άλλη πηγή, η ένσταση των 24 (απο 23 προηγουμένως) πανεπιστημίων όσον αφορά την ταξινομική ψήφο έχει ως εξής:

Καθιερώνεται ένα καινοφανές, εντελώς ασυνήθιστο και εξαιρετικά περίπλοκο εκλογικό σύστημα, η εκλογική μηχανική του οποίου είναι παντελώς άγνωστη στην ελληνική εκλογική πρακτική. Πρόκειται, δε, για ένα σύστημα που στηρίζεται σε μία πολύπλοκη και εντελώς αδιάφανη μεθοδολογία αλλεπάλληλων γύρων καταμέτρησης, συνεχών μεταφορών και πιστώσεων ψήφων και αντίστοιχων εκλογικών κατανομών, σε κάθε γύρο των οποίων εκλέγεται ο υποψήφιος με τις περισσότερες ψήφους ή αποκλείεται ο υποψήφιος με τις λιγότερες ψήφους. Η προσβαλλόμενη (υπουργική απόφαση) όμως, θεσπίζοντας αυτό το ασυνήθιστο σύστημα με ακόμη πιο ασυνήθιστα τεχνικά χαρακτηριστικά, παραβίασε την θεμελιώδη αρχή της ισοδυναμίας της ψήφου

Το σύστημα της ταξονομικής ψήφου δεν είναι ούτε καινοφανές ούτε εξαιρετικά περίπλοκο. Είναι δύσκολο ίσως στην αρχή, αλλά τελος πάντως σε πανεπιστημιακούς απευθύνεται κι αν δεν μπορούν να το καταλάβουν τότε έχουμε σοβαρότερο πρόβλημα! Το σύστημα είναι ασυνήθιστο για μια χώρα που κάνει απανωτές εκλογές προκειμένου να εκλέξει δημάρχους ενώ θα μπορούσε να εφαρμόσει απλουστευμένη ταξινομική ψήφο και να απαλείψει τον δεύτερο γύρο των δημοτικών και τις άσκοπες δαπάνες. Η μεθοδολογία αλλεπάλληλων γύρων καταμέτρησης κάθε άλλο παρά «αδιάφανη» μπορεί να χαρακτηριστεί. Επίπονη ναι, ειδικά για κοτζαμπάσηδες που δεν σκαμπάζουν από αριθμητική, αλλά όχι αδιαφανής.

Ακόμη μια υστεροσημείωση

Βρήκα στον ιστοχώρο του Υπουργείου Παιδείας ενα σχέδιο υπουργικής απόφασης που καθορίζει τη διαδικασία ταξινομικής ψήφου. Η απόφαση αυτή περιγράφει ξεκάθαρα το single transferable voting σύστημα. Πρόκειται για σύστημα που υπάρχει από το 1821, δηλαδή κάθε άλλο παρά καινοφανές.

Share

Κοινός παρανομαστής

Έκλεισε το στρατολογικό γραφείο Δράμας. Προσπαθεί, φαίνεται, το ΥΕΑ να εξοικονομήσει πόρους για να παραμείνει στη θέση του στρατολόγος στο Γενικό Προξενείο της Νέας Υόρκης. Ώστε να επιτυγχάνεται η ισοπολιτεία με εξίσωση προς τα κάτω. Να βιώνουν κι οι Έλληνες του εξωτερικού την αυθαιρεσία και την κατάχρηση εξουσίας που ανθεί στην Ελλάδα. Θρυαλλίδα πολιτευματικής ανασφάλειας στη Σχολή Ευελπίδων εσείς; Θρυαλλίδα ανασφάλειας δικαίου στο Προξενείο εμείς. Αμ πώς!

Αυτό το περιστατικό πάντως με το χουντικό τραγούδι στη Σχολή Ευελπίδων είναι ανησυχητικό. Όχι επειδή βρεθήκαν 5 ανεγκέφαλοι να νοσταλγούν ένα καθεστώς που δεν γνώρισαν. Αλλά επειδή η πλειονότητα των Ευελπίδων παρέμεινε στο αμφιθέατρο σιγοντάροντας στο τραγούδι. Παιδιά δηλαδή που γεννήθηκαν 15-20 χρόνια μετά την πτώση της χούντας μπήκαν σε ανώτατες σχολές με ελλειματικό πολιτικό και πολιτειακό ήθος και αρχές. Από το δημοτικό, στο γυμνάσιο, στο λύκειο αυτοί οι Ευέλπιδες δεν μορφώθηκαν, δεν καλλιεργήθηκαν.

Το ίδιο σύστημα που παράγει φοιτητές οι οποίοι αυγοκόβουν τον Γρυσπολάκη και απειλούν με κρεμάλα τον Βασσάλο, βγάζει και φοιτητές που τραγουδούν τον ύμνο της χούντας. Οι μεν φορούν στολή κι οι δε κουκούλα, αλλά πρόκειται για πνευματικά τέκνα του ίδιου συστήματος. Τραγική λοιπόν η αποτυχία της ελληνικής παιδείας. Από το 1974 ως σήμερα δεν καταφέραμε τίποτα. Και γι αυτό θα φταίνε οι αεροψεκασμοί (με σταγονίδια;) ή τα ξένα κέντρα εξουσίας. Εμείς, καμιά ευθύνη δεν έχουμε.

Share

Ο πρύτανης Λουμίδης

Γιατί αρνείται να εφαρμόσει το νέο νόμο για τα ΑΕΙ ο Γιάννης Μυλόπουλος; Διότι, ισχυρίζεται ο πρύτανης του ΑΠΘ, ο νόμος είναι αντισυνταγματικός. Κι επειδή ο κ. Μυλόπουλος ως πολιτικός μηχανικός πιστεύει στο δόγμα «έκαστος στο είδος του κι ο Λουμίδης στους καφέδες», προσέτρεξε σε καθηγητή συνταγματολογίας ο οποίος πιστοποιεί την αντισυνταγματικότητα του νόμου που αρνείται να εφαρμόσει ο πρύτανης.

Ωραία αυτά. Μόνο που στο δημοκρατικό πολίτευμά μας (όσο στραβό κι αν είναι), η συνταγματικότητα των νόμων κρίνεται από συγκεκριμένο θεσμικό όργανο, το Συμβούλιο της Επικρατείας. Οι καθηγητές συνταγματολογίας, όσο έγκριτοι κι αν είναι, δεν υποκαθιστούν το Συμβούλιο της Επικρατείας.

Η επιστημονική γνώμη ενός καθηγητή συνταγματολογίας, δηλαδή, δεν αποτελεί και την τελική κρίση για τη συνταγματικότητα του νόμου. Επίσης η γνώμη του συνταγματολόγου δεν δεσμεύει ούτε και εξουσιοδοτεί τον πρύτανη να μην σεβαστεί το νόμο. Εξάλλου ο συγκεκριμένος καθηγητής συνταγματολογίας δεν είναι ο νομικός σύμβουλος του πανεπιστημίου. Άλλωστε, και να ήταν, ποιός νομικός θα συμβούλευε εντολέα του να παραβεί νόμο και μάλιστα εγκεκριμένο από συντριπτική πλειοψηφία του Κοινοβουλίου;

Αν η συνείδηση του πρυτάνεως δεν του επιτρέπει να τηρήσει το νόμο, ας αφήσει ο κ. Μυλόπουλος τους φτηνούς ηρωισμούς περι αντισυνταγματικότητας. Αν δεν θέλει να τηρήσει το νόμο ο πρύτανης, ας παραιτηθεί. Αλλιώς οφείλει να τον τηρήσει. Οι επιφυλάξεις του για τη συνταγματικότητα του νόμου είναι σεβαστές και θα αξιολογηθούν όταν κριθεί τελικά ο νόμος από το αρμόδιο θεσμικό όργανο του πολιτεύματος. Οι επιφυλάξεις αυτές όμως δεν νομιμοποιούν τον πρύτανη να περιφρονεί το νόμο.

Οι δικαιολογίες περι αντισυνταγματικότητας είναι νεοελληνικές κουτοπονηριές — ενδεχομένως με αυτές να γαλουχήθηκε ως πολιτικός ο πρύτανης. Έτσι έμαθε λοιπόν, έτσι μιλάει. Πιστεύει πως απευθύνεται σε ακροατήριο ημιμαθών κομματικών στελεχών που θα τον χειροκροτήσουν για την ηρωική στάση του στο λαϊκό μετερίζι.

Στην πραγματικότητα ο πρύτανης εκθέτει την πολιτευματική του ημιμάθεια και ντροπιάζει το ίδρυμα που εκπροσωπεί. Είτε αγνοεί είτε περιφρονεί βασικές αρχές του πολιτεύματος. Προσπαθώντας να εξηγήσει την άγνοια-περιφρόνηση του, τελικά προσωποποιεί την κατάντια της Ελλάδας σήμερα: ένας ακόμη σχεδόν καθεστωτικός ρεμπεσκές της συλλογικής μας μετριοκρατίας και ημιμάθειας. Παράφωνος ακόμη και στο κύκνειο άσμα του παραθεσμικού ρόλο του.

Share

Δημοσιογραφικά φυτώρια

Πριν λίγες μέρες βρέθηκα (ξανά) κριτής σε επιστημονικό διαγωνισμό μεταξύ μαθητών τοπικών γυμνασίων και λυκείων.  Τα science fairs με ενθουσιάζουν διότι με φέρνουν σε άμεση επαφή με τη δημιουργικότητα εφήβων που ενδιαφέρονται για την επιστήμη και την τεχνολογία — πιστεύω πως ως έφηβος κάπως έτσι ήμουν κι εγώ.  Οι διαγωνισμοί αυτοί γίνονται συνήθως σε κάποιο λύκειο που αναλαμβάνει να φιλοξενήσει την διοργάνωση και ανοίγει τις πόρτες τους σε κριτές, διαγωνιζόμενους, και επισκέπτες.

Κάθε φορά, όμως,  που πηγαίνω σε τέτοιες διοργανώσεις πρώτα σταματώ στο σχολικό τυπογραφείο και στα γραφεία της σχολικής εφημερίδας επειδή τους έχω αδυναμία.  Σχεδόν κάθε γυμνάσιο και λύκειο (και πάρα πολλά δημοτικά σχολεία) έχουν τις μαθητικές εφημερίδες τους.  Μέσα από τις εφημερίδες αυτές τα παιδιά μαθαίνουν τις βασικές αρχές της δημοσιογραφίας: fact checking (επιβεβαίωση πληροφοριών πριν δημοσιευτούν), τη διαφορά μεταξύ reporting (ειδησεογραφίας) και editorializing (ειδησεογραφία με υποκειμενικά στοιχεία), κ.ά.

Μέσα από αυτή την εμπειρία κάποια παιδιά αποκτούν μεράκι για την δημοσιογραφία και συνεχίζουν την ενασχόλησή τους με τις φοιτητικές εφημερίδες που εκδίδονται σχεδόν σε κάθε πανεπιστήμιο.  Παράλληλα κάποια αρχίζουν να γράφουν για τον ελεύθερο τύπο (free press) και κάποιοι γίνονται δεκτοί ως δόκιμοι (interns) σε εφημερίδες μεγαλύτερης εμβέλειας.

Η δημοσιογραφία, δηλαδή, στις ΗΠΑ καθορίζεται από μια βιωματική αισθητική που παρόμοιό της δεν έχουμε στην Ελλάδα.  Οι μαθητικές και φοιτητικές εφημερίδες αποτελούν δημοσιογραφικά φυτώρια με παράδοση.   Από τη Harvard Crimson που ιδρύθηκε το 1873, ως την Prodigy στο University of California Merced που πρωτοκυκλοφόρησε το 2006, οι εφημερίδες αυτές δίνουν σε μελλοντικούς δημοσιογράφους μια μοναδική ευκαιρία: να ωριμάσουν επαγγελματικά σ’ ένα περιβάλλον το οποίο είναι πιο ανεκτικό σε σφάλματα που συνοδεύουν την επαγγελματική κατάρτιση (χαρακτηριστικό παράδειγμα το πρόσφατο και μάλλον κακόγουστο άρθρο στην φοιτητική εφημερίδα του Reed College).

Μέσα από αυτά τα δημοσιογραφικά φυτώρια παράγεται και συντηρείται μια ώριμη επαγγελματική τάξη δημοσιογράφων με αντίληψη και σεβασμό για την δεοντολογία του Τύπου.  Από αυτή την τάξη έχουν βγει δημοσιογράφοι όπως ο Thomas Friedman κι ο ομογενής John Kass.   Κι από τα φυτώρια αυτά συνεχίζουν να έρχονται νέοι δημοσιογράφοι, με μεράκι, ενθουσιασμό αλλά και εμπειρία.

Σήμερα στην Ελλάδα ελάχιστα σχολεία και πανεπιστήμια τυπώνουν εφημερίδες.  Η αδιαφορία αυτή έχει δυο συνέπειες.  Αφενός δεν υπάρχει μαθητευόμενη τάξη δημοσιογράφων κι αφετέρου δεν καλλιεργείται το αισθητήριο και η αγάπη για τον ποιοτικό τύπο.  Το αποτέλεσμα το βλέπουμε κάθε μέρα που ανοίγουμε τα φύλλα των Ελληνικών εφημερίδων.

Share

Αντιγραφή: το θεμέλιο της Ελληνικής Παιδείας

Η ομορφιά των ιστολογίων καμιά φορά εντοπίζεται και στους σχολιαστές τους.  Ένας τέτοιος σχολιαστής, ανώνυμος, στο ιστολόγιο Greek University Reform αποκάλυψε πως η επιτροπή Μπαμπινιώτη συντάσσοντας το πόρισμα για την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα υπέπεσε στο ακαδημαϊκό παράπτωμα της αντιγραφής.

Είναι τραγικό μια επιτροπή επιστημόνων επιφορτισμένων με την αναζήτηση λύσεων για την παιδεία στην Ελλάδα, να αγνοεί βασικές αρχές της ακαδημαϊκής δεοντολογίας: πως όταν δηλαδή χρησιμοποιούμε κείμενο που δεν είναι δικό μας, βάζουμε μια παραπομπή στην πηγή του.

Είναι αξιοσημείωτο, επίσης, το γεγονός πως ολόκληρο πόρισμα για ένα τόσο σοβαρό ζήτημα δεν περιέχει ούτε μια παραπομπή.  Καλά, δεν συμβουλεύτηκαν πηγές για ένα τόσο σημαντικό ζήτημα;  Δεν αισθάνθηκαν την ανάγκη να επιδείξουν πως η επιτροπή τους έκανε σοβαρή μελέτη του θέματος, αναζητώντας πληροφορίες και δεδομένα απ όλο τον κόσμο;

Είναι λογικό να θεωρούμε ως βάση για την βελτίωση της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας παιδείας ένα εσωστρεφές πόρισμα στο οποίο αποδεδειγμένα έχει πέσει αντιγραφή;  Αν το ζητούμενο είναι να εκπαιδεύσουμε νέες γενιές λογοκλόπων, είμαστε σε καλό δρόμο και οφείλουμε να ευχαριστήσουμε τον κ. Μπαμπινιώτη για την ποιότητα του πορίσματός του.

Έγραψαν σχετικά: Εξομολογήσεις … Κανιβάλων, Greek University Reform.

Share