Πώς βελτιώνεις μια πόλη; Πώς την κάνεις πιο άνετη, πιο ανθρώπινη; Ειδικά μια πόλη ρημαγμένη με το πέρασμα του χρόνου; Μια πόλη βρόμικη, πνιγμένη στις οικοδομικές αυθαιρεσίες. Τι περιθώρια έχεις σε μια πόλη που την έχουν παραμελήσει οι ίδιοι οι κάτοικοί της;
Τι ιδέες μπορείς να προτείνεις όταν δεν έχεις κατάρτιση και εμπειρία σε αστική ανάπλαση. Όταν το αντικείμενο του ενδιαφέροντός σου είναι η ιδιαίτερη πατρίδα σου, πώς ξεκινάς συζήτηση για τον εξανθρωπισμό της πόλης;
Πρώτα αναγνωρίζεις τις περιορισμένες ικανότητές σου στο ζήτημα: δεν ξεκινάς τη συζήτηση παριστάνοντας τον πολεοδόμο αλλά ως ντόπιος, ὃς μάλα πολλὰ πλάγχθη, και, πολλῶν δ᾿ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα: αυτά είδα στα ταξίδια μου, κι αυτά μου άρεσαν. Παράλληλα κοιτάς να μάθεις αν έχουν γίνει παρόμοιες συζητήσεις για την πόλη, στο παρελθόν — η τρέλλα δεν σηκώνει μοναξιά!
Με αυτές τις προϋποθέσεις λοιπόν, πάμε να δούμε κάποια δεδομένα για την πόλη της Δράμας.
- Η Δράμα έχει ένα από τα ωραιότερα αστικά κέντρα στην Ελλάδα, τις πηγές της Αγίας Βαρβάρας. Το κέντρο αυτό παραμένει αξιοποιήσιμο παρά τον διαρκή χωροταξικό βιασμό του.
- Το ιστορικό κέντρο της πόλης έχει αλλοιωθεί σημαντικά, αλλά παραμένει ένας αξιοποιήσιμος πυρήνας.
- Στην πόλη βρίσκονται δυο ημι-εγκατελλειμένα στρατόπεδα τα οποία μπορούν να αξιοποιηθούν ως πανεπιστημιούπολη το ένα και ως διοικητικό κέντρο το άλλο.
- Η γεωφυσική μορφή της περιοχής επιτρέπει την ανάδειξη του υδάτινου στοιχείου στον αστικό ιστό. Για παράδειγμα θα μπορούσε η πόλη να αποκτήσει 2-3 κανάλια αναψυχής μικρού βάθους.
- Στα νότια της πόλης υπάρχει επαρκής έκταση για ανέγερση ποιοτικών οικιστικών συγκροτημάτων και νοσοκομείου, ώστε να μετακινηθούν νοικοκυριά των οποίων οι κατοικίες πρέπει να απαλλοτριωθούν για την προτεινόμενη ανάπλαση.
- Τα απαλλοτριώσιμα κτίρια είναι μηδενικής αισθητικής ή ιστορικής σημασίας.
Η προτεινόμενη ανάπλαση της Δράμας στηρίζεται σε τρία κομβικά εγχειρήματα.
Στην ανάδειξη του ιστορικού κέντρου της πόλης με ενοποίηση των πηγών της Αγίας Βαρβάρας και στοιχείων της παλιάς πόλης, μέσω χώρων πρασίνου. Στην αξιοποίηση του υδάτινου στοιχείου σε μια πόλη που το όνομά της οφείλεται ακριβώς στο στοιχείο αυτό. Και τέλος στην εκμετάλλευση παραμελημένων εκτάσεων μέσα στον αστικό ιστό, για κοινοφελή σκοπό.
Ο κύριος πυρήνας της ανάπλασης επικεντρώνεται στις πηγές και στο ιστορικό κέντρο της πόλης. Πρόκειται για μια περιοχή έκτασης περίπου 385 στρεμμάτων. Το νότιο όριο είναι η οδός Πατριάρχου Διονυσίου, το ανατολικό η Εθνικής Αμύνης, στα βόρεια η 19ης Μαΐου, και στα δυτικά η οδός Περδίκα. Αυτά, με κάποιες τεθλασμένες αποκλείσεις όπως φαίνεται και στην φωτογραφία με τίτλο Πυρήνας Ανάπλασης.
Ο πυρήνας αυτός περιλαμβάνει τις πηγές, τον δημοτικό κήπο, την παλιά πόλη και τα τείχη, δυο τεμένη, και την πλατεία Ταξιαρχίας. Στον πυρήνα αυτόν θα πραγματοποιηθούν οι εξής παρεμβάσεις:
-
- Πάρκο τειχών, έκτασης 13 στρεμμάτων: ο χώρος αυτός οριοθετείται μεταξύ των οδών Κουντουριώτου και Σολωμού, και περιλαμβάνει τον ναό Αγ. Σοφίας. Με τις απαραίτητες απαλλοτριώσεις, θα αναδειχθούν τα τείχη της πόλης και ο βυζαντινός ναός. Θα υπάρξει επίσης δυνατότητα εκμετάλλευσης κάποιων χώρων για φαγητό, ποτό, ή πώληση τοπικών προϊόντων.
- Πάρκο τεμένων, έκτασης περίπου 5 στρεμμάτων: ένας χώρος που θα ενοποιεί τα δύο τεμένη της Δράμας και θα προσφέρει έναν χώρο αναψυχής και πολιτισμού μέσα στο εμπορικό κέντρο της πόλης. Το κτίριο του ΕΦΚΑ (ΙΚΑ) θα μετασκευαστεί σε μουσείο τέχνης. Το κτίριο της Εθνικής Τράπεζας θα διατηρηθεί αλλά το οικοδομικό τετράγωνο βορείως ως το Αραπ Τζαμί θα μετατραπεί σε ανοιχτό χώρο που θα διέρχεται την οδό Ερ. Σταυρού και θα φτάνει ως το τέμενος πλαι στο παλιό ΙΚΑ.
- Πάρκο Δημαρχείου, έκτασης περίπου 1 στρέμματος, που θα συμπληρώνει την προτεινόμενη μεταφορά του Δημαρχείου της πόλης στο εμβληματικό κτίριο της Ταξιαρχίας. Εκτός από το πάρκο, στην περιοχή θα δημιουργηθεί χώρος στάθμευσης για τους εργαζόμενους και τους δημότες που προσέρχονται στις υπηρεσίες του δήμου.
- Επέκταση χώρων πρασίνου στις πηγές Αγίας Βαρβάρας με προσθήκη 15 στρεμμάτων ειδικής χρήσης, για πικ-νικ και άλλες δραστηριότητες στην περιοχή που σήμερα καταλαμβάνουν ακαλαίσθητες πολυκατοικίες νότια από το εστιατόριο Νησάκι και στον χώρο των ΚΤΕΛ.
Έξω απο τον κεντρικό πυρήνα ανάπλασης προβλέπονται δυο μεγάλα πάρκα. Ένα πάρκο-ανοιχτό μουσείο σιδηροδρομικής ιστορίας στην περιοχή του σιδηροδρομικού σταθμού με έκταση 130 στρέμματα, και μια προσθήκη 50 στρεμμάτων ανατολικά του πάρκου Διοικητηρίου.
Μέσα στον πυρήνα θα διαμορφωθούν χώροι στάθμευσης χωρητικότητας περίπου 2000 οχημάτων, ώστε να αποσυμφορηθεί η περιοχή. Ένα τριόροφο γκαράζ να χτιστεί στην είσοδο της οδού Αγ. Βαρβάρας (με απαλλοτρίωση του κτιρίου του Ερ. Σταυρού και κάποιων πολυκατοικιών πίσω από αυτό), προσφέροντας έτσι άνετη πρόσβαση στους επισκέπτες της περιοχής.
Γύρω από το τρίπτυχο του ξενοδοχείου Ύδραμα, της δωρεάς Θεοδωρίδη, και του ιστορικού εστιατορίου Νησάκι, θα δημιουργηθεί μια ζώνη ψυχαγωγίας (entertainment district). Θα αξιοποιηθούν υπάρχοντα καταστήματα, ενώ τα παραδοσιακά οικήματα της περιοχής μπορούν να αναστηλωθούν, διατηρώντας τα εξωτερικά χαρακτηριστικά τους, και να λειτουργήσουν ως καφέ, εστιατόρια, wine bars, κτλ.
Ο χώρος πίσω από το ξενοδοχείο Ύδραμα μπορεί να διαμορφωθεί σε βαθμωτό γκαράζ 300 θέσεων και εμπορικό κέντρο που θα φτάνει ως την οδό Βενιζέλου. Η χωροθέτηση αυτή θα αναδείξει τον Μητροπολιτικό ναό Δράμας και θα διευκολύνει την πρόσβαση στον ιστορικό κινηματογράφο Ολύμπια.
Οι καπναποθήκες στη γωνία Περδίκα και Δωδεκανήσου είναι ιδανικές για τη δημιουργία ενός βιοτεχνικού κέντρου στα πρότυπα του Kilkenny Design Center. Το κέντρο αυτό θα πλαισιώνεται από χώρο πρασίνου που θα καταλήγει στην Πλ. Ταξιαρχίας, και θα εξυπηρετείται συγκοινωνιακά από το γκαράζ στην είσοδο της οδού Αγ. Βαρβάρας. Ταυτόχρονα θα μπορούσαν να αναδειχθούν κάποια παλιά οικήματα επί της Περδίκα, με μετατροπή σε εμπορική χρήση.
Στην περιοχή αυτή θα μεταφερθεί και το δημαρχείο της πόλης, αναπαλαιώνοντας το μέγαρο Τζίμου και απαλλοτριώνοντας παρακείμενες εκτάσεις για την εγκατάσταση γραφείων, γκαράζ, και πρασίνου.
Η ανάπλαση του πυρήνα περιλαμβάνει ένα ακόμη εμπορικό κέντρο στην περιοχή μεταξύ της οδού Ερμού και της κεντρικής πλατείας, ανάμεσα στις οδούς Λαμπριανίδου και Μεγ. Αλεξάνδρου, αφού πρώτα δημιουργηθεί υπόγειος χώρος στάθμευσης με χωρητικότητα 300 οχημάτων.
Το οικοδομικό τετράγωνο που ορίζεται από τις οδούς Λαμπριανίδου, Ερ. Σταυρού, Αγαμέμνονος, και Άρμεν, μπορεί να μετατραπεί σε πολυχώρο για θέατρο και άλλες εκδηλώσεις, με υπόγειο χώρο στάθμευσης.
Είναι ιδιαίτερη επιθυμία μου να αποκτήσει η Δράμα ένα μεγάλο και καλό βιβλιοπωλείο που να λειτουργεί ως φάρος πολιτισμού και μόρφωσης. Για τον σκοπό αυτό θα μετέτρεπα το κεντρικό κατάστημα της Εθνικής Τράπεζας σε βιβλιοπωλείο, το οποίο για ιστορικούς αλλά και συναισθηματικούς λόγους θα ονόμαζα Νέος Ειρμός.
Έξω από τον κεντρικό πυρήνα ανάπλασης, μπορούν να γινουν οι εξής παρεμβάσεις.
- Στρατόπεδα. Το Στρατόπεδο Παπαργύρη, έκτασης 290 στρεμμάτων μπορεί να παραχωρηθεί για την στέγαση ενός ιδιωτικού, μη-κερδοσκοπικού Πανεπιστημίου Δράμας. Το Στρατόπεδο Ανδρικάκη, έκτασης 160 στρεμμάτων, μπορεί να παραχωρηθεί για τη στέγαση των διοικητικών υπηρεσιών που σήμερα βρίσκονται στο κέντρο και με δυσχερή πρόσβαση λόγω έλλειψης χώρων στάθμευσης.
- Αθλητισμός. Η περιοχή γύρω από το γήπεδο Δόξας μπορεί να αναπλαστεί σε χώρο άθλησης και εξάσκησης.
- Κεντρική Αγορά. Η περιοχή νοτίως της οδού Πατριάρχου Διονυσίου μπορεί να μετατραπεί σε κεντρική σκεπαστή αγορά, στα πρότυπα της Pike Place Market στο Seattle των ΗΠΑ.
- Οικιστική επέκταση. Στην περιοχή μεταξύ Νέας Σεβάστειας και Δράμα να δημιουργηθούν πρότυποι οικισμοί για τη μεταστέγαση νοικοκυριών των οποίων οι κατοικίες θα απαλλοτριωθούν στο πλαίσιο των προτεινόμενων παρεμβάσεων. Στην περιοχή αυτή θα ιδρυθεί και νοσοκομειακή μονάδα για την εξυπηρέτηση των αναγκών των κατοίκων του νοτίου τμήματος της πόλης.
- Αεροδρόμιο. Το εργοστάσιο της Αθηναϊκής Χαρτοποιίας να μετατραπεί σε τοπικό αεροδρόμιο.
Τέλος, μια πόλη που παίρνει τ όνομά της από το υδάτινο στοιχείο, πρέπει και να το αναδείξει. Έτσι εκτός από τις πηγές της Αγ. Βαρβαρας, η Δράμα μπορεί να αξιοποιήσει μικρούς χειμάρρους μετατρέποντάς τους σε ήπια αρδευτικά/ψυχαγωγικά κανάλια. Για παράδειγμα, ο χειμαρρος Μοναστηρακίου, το παλιό «Τσάι», θα μπορούσε να μετατραπεί σε καλλωπιστικό κανάλι που θα διασχίζει την πόλη εκεί που σήμερα βρίσκεται η οδός 19ης Μαΐου. Το κανάλι αυτό θα δημιουργεί μια μικρή λίμνη αναψυχής πλάι στην εκκλησία του Αγ. Νικολάου στο κέντρο, και θα φτάνει στις πηγές της Αγ. Βαρβάρας.
Σταδιακά, το κανάλι αυτό θα μπορεί να επεκταθεί και να σχηματίσει δυο ή και περισσότερους καλλωπιστικούς διαύλους.
Παράλληλα με τις παραπάνω παρεμβάσεις θα πρέπει να ανασχεδιαστεί το κυκλοφοριακό σύστημα της πόλης, να βελτιωθούν τα πεζοδρόμια, να αναβαθμιστεί η δημόσια συγκοινωνία, κ.ά. Θα πρέπει δηλαδή να γίνει η Δράμα ένα in vivo πείραμα χωροταξίας και πολεοδομίας, μοναδικό ίσως στα ευρωπαϊκά δεδομένα.
Βέβαια, τέτοιες αναπλάσεις σήμερα δεν γίνονται. Είναι πανάκριβες και κοινωνικά περίπλοκες. Οι απαραίτητες απαλλοτριώσεις αφορούν 3.000-5.000 κατοίκους της πόλης. Τα κεφάλαια που απαιτούνται για την υλοποίηση όλων των παρεμβάσεων θα ξεπεράσουν τα πέντε δισεκατομμύρια ευρά. Ακόμη κι αν η αναπλαση φέρει στη Δράμα επιπλέον εκατό εκατομμύρια ευρά το χρόνο σε τουρισμό και άλλη οικονομική δραστηριότητα, θα χρειαστούν πάνω από 50 χρόνια για να αποσβεστεί το κόστος των παρεμβάσεων.
Γράφω όμως για αυτή την φανταστική ανάπλαση επειδή αναρρωτιέμαι τι μέλλον θα μπορούσε να έχει μια μικρή πόλη, με αξιόλογο τοπίο, το οποίο όμως πληγώνεται και καταστρέφεται συστηματικά εδώ και χρόνια. Πώς θα εξελιχθεί ο τόπος, αν συνεχιστεί αυτή η χωροταξική καταστροφή; Τι θα απογίνει μια πόλη αν συνεχίσουμε να απαξιώνουμε ιστορία, αισθητική, και αξιοπρέπεια; Τι νόημα έχει να μην διδασκόμαστε από τα παραδείγματα άλλων πόλεων που έχουν επενδύσει χρόνο και χρήματα στην ανάπλαση τους;
Έγραψα στην αρχή ότι δεύτερη προϋπόθεση για μια τέτοια συζήτηση είναι να μην είναι κανείς μόνος στην τρέλλα του. Παρόμοιες προτάσεις για την ανάπλαση της Δράμας έχουν γίνει και στο παρελθόν και μάλιστα σε σοβαρότερο επίπεδο από μια ανάρτηση στα κοινωνικά μέσα.
Κάποια από τα πράγματα που περιγράφω εδώ θα μπορούσαμε να τα είχαμε ξεκινήσει από τη δεκαετία του ’80, όταν προτακούστηκαν στη Δράμα, στο πλαίσιο δημοτικών εκλογών. Χάθηκαν 30 χρόνια. Μαράζωσε η πόλη. Τι θ’ απογίνει η Δράμα σε 30 χρόνια αν συνεχίσουμε να αδιαφορούμε για το μέλλον της;