Άρθρο του Διονύση Γουσέτη *

Στις ετήσιες εκθέσεις της Διεθνούς Αμνηστίας παρελαύνουν κυβερνήσεις, αντιπολιτεύσεις, ένοπλες πολιτικές, θρησκευτικές και άλλες ομάδες, που όλες χρησιμοποιούν το φόβο για να διαβρώσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη φωνή των πολιτών, το αίσθημα της ασφάλειας, σε μια συμφωνία της κόλασης. H Γενική Γραμματέας της οργάνωσης Αϊρίν Χαν μίλησε πέρυσι εκτενώς για τις συνέπειες του φόβου.

Ο φόβος παραλύει την κοινωνία. Την καθιστά ανίκανη να επιλύσει τις συγκρούσεις και τις καταστάσεις κρίσης ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Δημιουργεί διχασμούς, που με τη σειρά τους τροφοδοτούν διακρίσεις. Χρησιμοποιείται για να προωθείται και να δικαιολογείται η καταστολή των διαφορετικών φωνών.

Ο φόβος τροφοδοτεί διχασμούς τόσο ανά την υφήλιο, όσο και στο εσωτερικό εθνών και κοινοτήτων: ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς, τους επάνω και τους κάτω στις διάφορες ιεραρχίες, τους ντόπιους και τους ξένους, τους Μουσουλμάνους και τους Χριστιανούς, τους Άραβες και τους Δυτικούς, «εμάς και αυτούς». Σε μιαν ατμόσφαιρα φόβου, οι άνθρωποι μπορούν εύκολα να πειστούν ότι η ασφάλεια εξαγοράζεται με θυσία της δικαιοσύνης και της προσωπικής ελευθερίας, ενώ συμβαίνει το αντίθετο: η θυσία της δικαιοσύνης γεννάει περισσότερη ανασφάλεια.

Πουλώντας λοιπόν αυτή τη δήθεν ασφάλεια, ορισμένες κυβερνήσεις χρησιμοποιούν μιαν ολοένα ευρύτερη γκάμα φόβων. Μεταξύ άλλων, το φόβο ότι θα κατακλυστούμε από μετανάστες, το φόβο για τον «Άλλον», το φόβο ότι θα χάσουμε την ταυτότητά μας, το φόβο της τρομοκρατίας, το φόβο των «κρατών -παριών» με όπλα μαζικής καταστροφής. Την ίδια στιγμή υπάρχουν πραγματικές αιτίες φόβου, όπως είναι τα διεφθαρμένα δικαστικά συστήματα, η ακραία φτώχεια, η βία λόγω φύλου, ασθένειες όπως η πανδημία του HIV/AIDS που απειλεί εκατομμύρια Αφρικανούς και όχι μόνο. Αυτές αντιμετωπίζονται με λιγότερο ζήλο. Από την άλλη μεριά, ένοπλες αντιπολιτευτικές οργανώσεις χρησιμοποιούν επίσης το όπλο του φόβου για τους δικούς τους στόχους, που όλοι καταλήγουν στο πάρσιμο της εξουσίας, συνήθως με «καλές προθέσεις».

Όλοι αυτοί οι κάπηλοι του φόβου δημιουργούν μια δίνη παραβιάσεων, όπου κανένα δικαίωμα δεν είναι απαραβίαστο και κανένας άνθρωπος ασφαλής. Η εφαρμογή πολιτικών που διαβρώνουν τις ελευθερίες, ιδίως ορισμένων εθνοτικών ή θρησκευτικών μειονοτικών ομάδων, οδηγεί αυτές τις ομάδες στο περιθώριο και, συνεπώς, δημιουργεί πρόσφορες συνθήκες για φονταμενταλιστικές ιδέες. Με παρόμοιες πολιτικές, ο φόβος τροφοδοτεί ανισότητες, διχασμούς, διακρίσεις, διωγμούς και ξενοφοβικές επιθέσεις εναντίον αλλοδαπών.

Η εκμετάλλευση των φόβων και των προκαταλήψεων των ανθρώπων από κάποιους πολιτικούς και από μέρος των μέσων ενημέρωσης στις χώρες της Δύσης, έχουν στερήσει τους πρόσφυγες και τους αλλοδαπούς από τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά τους και τους έχουν μετατρέψει σε (αποδιοπομπαίους) τράγους. Τα κρούσματα ισλαμοφοβίας, μαζί και αντισημιτισμού, γίνονται όλο και πιο εμφανή. Από άκρη σε άκρη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει παγιωθεί η απαξίωση των Ρομά. Η αυξανόμενη πόλωση ενισχύει τη θέση των εξτρεμιστών και στις δύο άκρες του φάσματος, συρρικνώνοντας το χώρο της ανεκτικότητας.

Οι διακρίσεις φάνηκαν πιο ζωντανά στο θέμα του φύλου. Γυναίκες συνελήφθησαν στο Ιράν επειδή απαιτούσαν ισότητα των φύλων, δολοφονήθηκαν στο Αφγανιστάν επειδή προωθούσαν την εκπαίδευση των κοριτσιών και υποβλήθηκαν σε σεξουαλική βία σε ολόκληρο τον κόσμο.

Πολλά κράτη υπέθαλψαν ατμόσφαιρα μισαλλοδοξίας εναντίον των κοινοτήτων λεσβιών, γκέι, αμφισεξουαλικών και τρανσέξουαλ, μεταξύ άλλων στην Ευρώπη (για παράδειγμα, η Λετονία, η Πολωνία και η Ρωσία) και στην αμερικανική ήπειρο. Στη Νικαράγουα εξακολούθησαν να αποτελούν ποινικό αδίκημα οι ομοφυλοφιλικές σχέσεις, ενώ σε χώρες της Καραϊβικής συνέχισαν να βρίσκονται σε ισχύ διάφοροι «νόμοι περί σοδομισμού».

Τι να κάνουμε;

Οι κίνδυνοι ενός βαθιά διχασμένου κόσμου μπορούν να ξεπεραστούν μόνο μέσα από ουσιαστική και μακροπρόθεσμη επένδυση στα ανθρώπινα δικαιώματα. Όπως ακριβώς η υφήλιος έχει αναγνωρίσει ότι χρειάζεται κοινή δράση για να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο του θερμοκηπίου, έτσι χρειάζεται να αναγνωρίσει και μια κοινή δράση στα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η δράση αυτή πρέπει να έχει στο επίκεντρό της την ανθρώπινη και όχι την εθνική ασφάλεια. Η δεύτερη συχνά είναι πρόξενος ατομικής ανασφάλειας. Η βία, ο φόβος και η ανασφάλεια αντιμετωπίζονται με τον καλύτερο τρόπο όταν τα υπόλογα κράτη στηρίζουν και προστατεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα όλων: των πολιτών τους, των κατοίκων της επικράτειάς τους που δεν είναι πολίτες τους, των πολιτών των γειτονικών κρατών, των πολιτών γενικά. Συνήθως τα παραβιάζουν. Ωστόσο, οι πολίτες έχουν τη δύναμη να δημιουργήσουν τεράστιες αλλαγές. Αρκεί όλοι να απορρίψουμε το σύνδρομο του φόβου και να μιλήσουμε ανοιχτά υπερασπιζόμενοι τα ανθρώπινα δικαιώματά μας, σίγουροι ότι αυτά είναι που προσφέρουν τη βάση για ένα βιώσιμο μέλλον.

—

* αναδημοσιεύεται με άδεια του συγγραφέα.